لەم نوسینە کورتە باس لە کێشەیەکی زۆر گرنگ و هەستیار دەکەین کە پەیوەندیی بە پیلانێکی نوێی عەرەبییەوە هەیە بۆ ناوچەی حەویجە و کاریگەرییەکانی ئەمە لەسەر کورد و شاری کەرکوک. لە راستیدا، ئەم بابەتە مێژوویەکی درێژ و ئاڵۆزی هەیە.
سەردەمی حکومرانی سەددام حوسێن ناوچەی حەویجە لە ساڵی ١٩٧٥ بەشێک بوو لە پیلانێکی گەورەی تەعریب و عەرەبیکردنی ناوچە کوردنشینەکان، بە تایبەت کەرکوک. ئامانجەکە بریتی بوو لە گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەکان بە هێنانی دانیشتووانی عەرەب و دەرکردنی کوردەکان. شارۆچکەی حەویجە لە ناوچەیەکی کوردنشیندا دروست کرا و زۆرینەی دانیشتووانەکەی عەرەبە کۆچەرەکان (عەرەبی عەشائیر) بوون.
دوای ساڵانی ٢٠٠٣ و نە تایبەتی دوای ڕوخانی ڕێژێمی پێشوو، هەوڵەکانی حکومەتی ناوەندی بەردەوام بوو لە درێژە پێدای ئەو سیاسەتی پاوان خوازی عەرەبی لە سنوری ناوچەک کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیداری هەرێمی کوردستان . ئەمە ئامانجی سیاسیە کەم کردنەوەی گرنگی کەرکوک و دابەشکردنی دەسەڵاتی پارێزگاکە لە ناوەندێکی نوێی عەرەبی .
ئێستا ئەوەی ئێمە باسی دەکەین، وەکو "پیلانێکی نوێ" دەردەکەوێت کە لە ڕێگای بریاری کارگێڕی و خزمەتگوزاری (وەک کارەبا)ەوە جێبەجێ دەکرێت. بە ناردنی فەرمانگە و خزمەتگوزارییە ستراتیژییەکان بۆ حەویجە، بە شێوازێک کە دەسەڵاتی دەستکاری و دابەشکردنیان بە عەرەبە توندڕەوەکان دەدرێت، حکومەتی ناوەندی دەتوانێت بە شێوەیەکی نافەرمی دەسەڵاتێکی زیاتر لەسەر ناوچەکە دەستەبەر بکات و کاریگەری خۆی زیاتر بکات. ئەمە لە ڕاستیدا جۆرێکی نوێ و زیرەکانەی تەعریبە.
مەترسییەکانی ئەم پیلانە بۆ کورد و کەرکوک
١. کەمکردنەوەی گرنگی کەرکوک:
کەرکوک وەک پایتەختی ئابووری و کەلتووری باشووری کوردستان دەناسرێت. بە دروستکردنی ناوەندێکی کارگێڕی و خزمەتگوزاریی نوێ لە حەویجە، گرنگی و ڕۆلی کەرکوک و پارێزگاکە هەوڵ دەدرێت کەم بکرێتەوە.
٢. گۆڕینی دیمۆگرافیا:
دابەشکردنی خزمەتگوزارییەکان و کاروبارەکان لە حەویجە (کە زۆرینەی عەرەبی هەیە) هانی دانیشتووانی کورد دەدات کە ناوچەکە بەجێبهێڵن و هانی عەرەبەکان دەدات کە ڕووبکەنە ناوچەکە. ئەمە لە درێژەمدا دیمۆگرافیای ناوچەکە دەگۆڕێت.
٣. کۆنتڕۆڵکردنی ستراتیژی:
کۆنتڕۆڵکردنی خزمەتگوزارییە گرنگەکانی وەک کارەبا، بە واتایەکی ڕاستەقینە کۆنتڕۆڵکردنی ژیانی ڕۆژانە و ئابووری ناوچەکەیە. ئەگەر ئەم دەسەڵاتە بەدەستی کەسێکی خراپ و توندڕەو بێت، دەتوانێت وەکو هێزێکی فشاری سیاسی بەکاربهێنرێت بەرامبەر بە کورد.
٤. پێشێلکردنی یەکێتییەکانی کورد:
ئەم پیلانە هەوڵێکە بۆ لێک تێکدان و لە ناوبردنی دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان لە ناوچە جێناکۆکەکان (وەک کەرکوک). ئەگەر سەرکەوتوو بێت، دەبێتە هۆی لاوازکردنی پێگەی کورد لە گفتوگۆکانی داهاتوو لەگەڵ بەغدا.
٥. دروستکردنی کێشەی ناوخۆیی:
دابەشکردنی ناعادڵانەی سەرچاوەکان و خزمەتگوزارییەکان دەبێتە هۆی ناڕەزایی و نائارامیی کۆمەڵایەتی لە ناوچەکە.
ڕۆڵی رۆشنبیری و ڕاگرتنی ئەم پیلانە:
وەک باسمان لێوە کرد ، روشنکرنی رای گشتی ڕۆڵێکی کاریگەریان هەبووە لە ناسینەوە و ڕاگرتنی پیلانەکانی تەعریب. ئەمڕۆ پێویستە ئەو ڕۆڵە لەلایەن هەموو لایەنە کوردییەکان (حیزبە سیاسییەکان، کەسایەتییە رۆشنبیرەکان، کۆمەڵگەی مەدەنی) بینرێت.
پێویستە لە ڕێگای میدیاکان، ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و دیپلۆماسییەوە ئاگاداری لەسەر ئەم پیلانە دروست بکرێت.
پێویستە پەرلەمان و حکومەتی هەرێمی کوردستان بە شێوازێکی یەکگرتوو و یەک دەنگ کاربکەن بۆ ڕاگرتنی ئەم هەوڵانە. قسەکانی بەرێز جێگری ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی کاک شاخەوان عبداللە دەبێتە هۆی ئاگادارکردنەوەی رای گشتی و نیشاندانی ناڕەزایی.
پێویستە پەیوەندییەکانی کورد لەگەڵ بەغدا لەسەر ئەم بابەتە ڕوون بکرێتەوە و فشار دابنرێت بۆ وەستاندنی هەر هەوڵێک بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەکە.
لە کۆتاییدا، ئەوەی هەستی پێدەکرێت، تەنها کێشەیەکی کارەبا نییە، بەڵکو وەک پێشتر باس مان کرد ئەم هەنگاوە نیشانەیەکی ڕاستەقینەی پیلانێکی سیاسیی درێژخایەنە بۆ لاوازکردنی پێگەی کورد و گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەی کەرکوک. بەڕێوەبردنی خزمەتگوزارییەکان لە حەویجە تەنها یەکەم هەنگاوە بۆ جێبەجێکردنی ئەم پیلانە. بۆیە زۆر گرنگە کە لە هەموو ئاستێکدا (سیاسی، میدیایی، دیپلۆماسی) کاربکرێت بۆ ڕاگرتنی.
کاوە احمد فتح اللە
چاودێری سیاسی و شرۆڤەکار
٢٠٢٥/٨/٢١
